کورش صفوی پی گیر آرا و تفکرات مایکل هلیدی نقش گرا بود، در بحث ارتباط زبان شناسی و ادبیات نیازمند نظریه ایم - وبلاگ وردپرسکارا

به گزارش وبلاگ وردپرسکارا، به گزارش خبرنگار خبرنگاران ، آزیتا افراشی در نشست نگاهی به میراث علمی کورش صفوی که با حضور بعضی استادان زبان شناسی از جمله شهین نعمت زاده، گلنازمدرسی قوامی، راحله گندمکار و فاطمه عظیمی فرد برگزار گردید، مطرح نمود: در اوایل دهه 70 که من رشته زبان شناسی شناختی را انتخاب کردم، این اندیشمند بزرگ از ارکان شکل گیری اندیشه و تفکر زبان شناسی ایران به شمار می آمد.

وی زبان شناسی را یکی از نظریه محورترین دانش های علوم انسانی و پیروز در ایران دانست و گفت: این علم از لحاظ روش، مسیرهای روشنی را طی می نماید.

افراشی با اشاره به طرح بحث زبان شناسی ایرانی به وسیله صفوی اضافه کرد: وی بین زبان شناسی و سنت مطالعه زبان تفاوت می گذاشت. صفوی به خاطر تعدد آثارش و تداوم در مسیر نگارش و ترجمه، تأثیر زیادی بر زبان شناسی ایرانی گذاشت.

وی بر تداوم در کار علمی و پرکاری اما نه در یک شاخه تأکید و بیان کرد: یک محقق خوب، حتما یک محقق پرکار است که صفوی در این خصوص نمونه است.

افراشی، مرگ صفوی را مصداق واقعی نظریه مرگ مؤلف تلقی کرد و گفت: وجوه شخصیتی یک فرد ممکن است در نگاه و تحلیل آثارش مؤثر باشد و این همواره برایم سؤال است که آیا اگر کسی را از نزدیک بشناسی بهتر می توانی به تحلیل آثارش بپردازی یا اگر نشناسی؟

وی در ادامه ترجمه را به نوعی تفریح صفوی اما تأثیرگذار بر زبان شناسی تلقی کرد و سپس ضمن اشاره به علاقه وی به تاریخ معنی شناسی و زبان شناسی ادامه داد: صفوی به معنای واقعی معلم بود که این خصیصه اش به نگارش درسنامه ها منجر شد و فکر می کنم بیشترین پیروزیتش در این زمینه است.

افراشی اضافه کرد: دو کتاب درآمدی بر معنی شناسی و منطق در زبان شناسی و بعلاوه کتاب دو جلدی از زبان شناسی به ادبیات (نظم و شعر)، که همه در همین حوزه هنری منتشر شده اند، دقیقا درسنامه هستند.

وی در ادامه گفت: وی در هندوستان هم وقت زیادی روی آموزش زبان فارسی گذاشت و نظرات ارزشمندی در این حیطه می داد. خط هم از حوزه های مورد علاقه اش بود و علاوه بر این، پیشنهاد می داد که میان زبان شناسی و هنر ارتباط برقرار گردد.

افراشی در این باره ادامه داد: صفوی توانسته بود که یک ارتباط میان رشته ای از یک سو با فلسفه و از سوی دیگر با ادبیات برقرار کند. او به این ارتباط باور داشت و اگر فرصت می کرد به گمانم فراتر می رفت و با مطالعه عصب شناسی به زبان شناسی شناختی هم می پرداخت. صفوی پی گیر آرا و تفکرات مایکل هلیدی نقش گرا بود که این نشان دهنده تدوام فکری و پیگیری های وی بود.

وی اضافه کرد: صفوی مفاهیم ساخت گرایی را چنان به روشنی و شفافیت بیان می کرد که برای سایر رشته ها نیز قابل دریافت بود.

افراشی سپس با اشاره به اینکه صفوی خود را ساخت گرا معرفی می کرد و شیفته دو شخصیت سوسور و یاکوبسن بود گفت: وی خیلی از مباحث پیچیده را برای نخستین بار به زبان شناسان و دانشجویان سایر رشته ها معرفی کرد.

در بحث ارتباط زبان شناسی و ادبیات نیازمند نظریه ایم

بعلاوه در این نشست محمد پایدار مهند، زبان شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینای همدان، فعالیت های علمی صفوی را در شش حیطه تقسیم بندی و بیان کرد: یکی از حیطه های کاری صفوی تدریس ساخت زبان فارسی بود که البته تألیف و ترجمه ای در این خصوص ندارند ولی بعدها دانشجویان وی کارش را در این زمینه ادامه دادند که می توان به آزیتا افراشی اشاره نمود که کتاب ساخت فارسی را تألیف و در انتشارات سمت منتشر کرد.

این زبان شناس در ادامه به فعالیت های صفوی در زمینه ساخت گرایی و زبان شناسی سوسور به عنوان دومین حیطه کاری وی پرداخت و گفت: توجه جدی و خیلی درستی به بحث ساخت گرایی از جمله ساخت گرایی سوسوری داشت و برترین کاری که در این حیطه کرد، ترجمه کتاب دوره زبان شناسی عمومی تألیف فردینان دو سوسور و ترجمه دو کتاب ازجاناتان کالر با عناوین بوطیقای ساخت گرا و فردینان دو سوسور تألیف بود.

پایدار با اشاره به دو کتاب درآمدی بر معنی شناسی و منطق در زبان شناسی بحث معنی شناسی را به عنوان سومین حیطه کاری صفوی برشمرد و گفت: معنی شناسی اصلی ترین حیطه صفوی است و چند کتاب در این حیطه ترجمه نموده است. صفوی اولین کسی بود که بحث معنی شناسی را بیان کرد ولی هیچ وقت به معنی شناسی شناختی نرسید و تا آخر حیاتش بر همان معنی شناسی ساخت گرا و معنی شناسی واژگانی متمرکز بود.

این زبان شناس، نشانه شناسی را حوزه چهارم کاری صفوی عنوان و اعلام کرد: وی از دل ساخت گرایی به مرور به نشانه شناسی رسید که باز هم پایه اش روی نشانه شناسی سوسوری بود. از دل نشانه شناسی نیز به مرور وارد بحث زبان شناسی ادبیات، که پنجمین حیطه کاری وی است، شد. وی در این زمینه پیشگام بود و کاری که کرد را قبل از وی ندیده ام. خیلی هم سعی نموده بود که این حیطه را ایرانی ببیند و یکی از بحث هایی که ایرانی نموده است این است که پلی از زبان شناسی به ادبیات زده است ولی این پل محکم نشده است. نظراتی هم خاص خود داشت که فکر نکنم از کسی وام گرفته باشد.

وی درادامه به ترجمه به عنوان ششمین حیطه کاری صفوی اشاره نمود و گفت: کلی آثار ترجمه کرد که بیشترشان در زمینه ارتباط فلسفه و ادبیات است که از جمله می توان به کتاب درآمدی بر فلسفه زبان، دیوان شرقی غربی گوته و دو کتاب از نوآم چامسکی با عناوین زبان و فکر و زبان و اندیشه اشاره نمود. علاوه بر این، کتاب های دیگری همانند تاریخ خط، زبان های جهان و فن دستور را هم ترجمه کرد.

پایدار با اشاره به اینکه وی آنچه را درس می داد کاملا فهمیده بود، اضافه کرد: بحث پیش آمده که بعضی از کارهای صفوی ارژینال و مبنا نیست. در پاسخ باید گفت که وی با متن های زیادی روبه رو بوده و قرار نیست که هر کتابی نظریه باشد و خیلی از مباحث تخصصی را باید در مقاله جست. وی بر بحث زبان شناسی ایرانی تأکید می کرد و می گفت که این همه زبان و گویش داریم ولی هنوز اطلس زبان های ایرانی نداریم.

وی توضیح داد: البته منظور وی این نبود که جزیره ای به نام زبان شناسی ایرانی بسازیم بلکه اهتمام بر این داشت که اصولی علمی را بگیریم و سپس بحث های ادبیات و زبان خود را روی آن اصول اجرا کنیم. این گونه فکر نمی کرد که کاری به نظریه و ترجمه نداشته باشیم که اگر این گونه فکر می کرد، کتاب سوسور را ترجمه نمی کرد بلکه تأکیدش بر این بود که اهل تماشای صرف نشویم و به گذشته خود بی اعتنا نباشیم.

این عضو هیئت علمی زبان شناسی دانشگاه بوعلی سینا در انتها با اشاره به اینکه بحث زبان شناسی ایرانی در جاهایی جایگاه پیدا نموده است بیان کرد: البته در این زمینه نظریه زبان شناسی نداریم ولی در بحث ارتباط زبان شناسی و ادبیات نیازمند نظریه ایم.

این استاد و پژوهشگر زبان شناسی تاکید نمود: نظریه چیزی نیست که در یک نشست به نتیجه برسد بلکه در طول سال ها شکل می گیرد و بنابراین باید جایگاهی خاص داشته باشد و خیلی از نظریه ها را رد یا تأیید کند.

بعلاوه شهین نعمت زاده، زبان شناس و استاد بازنشسته دانشگاه الزهرا، در ادامه این نشست با اشاره به اینکه زمانی در دانشگاه تهران درس معنی شناسی و نشانه شناسی تدریس می شد گفت: علی محمد حق شناس می گفت اگر کارشناسی ارشد معنی شناسی خوانده اید در دوره دکتری جا دارد به نشانه شناسی بپردازید. دوره ای هم دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی در این زمینه خیلی فعال بودند و از میان آنان اساتیدی پدید آمدند که اکنون از سرآمدان هستند.

فاطمه عظیمی فرد، زبان شناس و استاد دانشگاه، نیز به تدریس دوره های آمادگی کنکور به وسیله دکتر صفوی در اواخر دهه 70 در دانشگاه علامه اشاره و اظهار کرد: صفوی کتابی به عنوان سرگردان در فلسفه ادبیات دارد که در آن هیچ ارجاعی ندارد و به مبانی ریشه ای فلسفه و ادبیات پرداخته است.

راحله گندمکار، همکار و شاگرد دکتر صفوی، در ادامه این نشست توضیحاتی درباره کتاب یادشده داد و گفت: مبانی دیدگاهی که صفوی مطرح نموده در کتاب سرگردان در فلسفه ادبیات مطرح شده که آغازگر طرح نظریه وی بود.

وی ادامه داد: خود صفوی می گفت که این فقط یک طرح است و نیازمند فهم و بسط و به محک و آزمون گذاشتن است تا ببینیم شکل نظریه پیدا می نماید یا نه؟

گندمکار اضافه کرد: در کتاب واژه نیز بدیهیات زبان شناسی را به چالش کشید و به تشکیکی که دیدگاه ادراکی می تواند ایجاد کند هم پرداخت.

وی در ادامه با اشاره به دو کتاب درآمدی بر معنی شناسی و منطق در زبان شناسی صفوی که در پژوهشکده فرهنگ و هنر حوزه هنری منتشر شده اظهار کرد: وی در کتاب درآمدی بر معنی شناسی دیدگاه هایش در زمینه های مختلفی به ویژه در معنی شناسی را بسط داده و در کتاب منطق در زبان شناسی، هم مبنا فلسفه است اما برای پیاده سازی ریاضی گونه مباحث از منطق استفاده نموده است.

گندمکار در ادامه به مخالفت صفوی با معنی شناسی شناختی اشاره نمود و گفت: وی همواره زبان و معنا و مجموعه ای از مفاهیم معنایی را مطرح نموده و بسیاری بحث ها را زیر سؤال برده است. همواره بر اندیشیدن تأکید داشت و می گفت آنچه را می گویم حتما نپذیرید و درباره اش فکر کنید. همواره بر کارکردن هم تأکید داشت و همواره از دانشجویانش می پرسید که چه کاری در دست دارید و کارنکردن برایش قابل پذیرش نبود.